7η Σκυταλοδρομία Λόγου – H σκυτάλη στον γλωσσολόγο Χριστόφορο Χαραλαμπάκη
Στη χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα του Δημαρχιακού Μεγάρου της Αθήνας, λίγες μέρες πριν αποχαιρετίσουμε το 2018, πραγματοποιήθηκε η 7η Σκυταλοδρομία Λόγου, μία από τις πιο βασικές δράσεις της διοργάνωσης «Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου». Μετά τους Τίτο Πατρίκιο, Παντελή Μπουκάλα, Ρέα Γαλανάκη, Δημήτρη Δασκαλόπουλο/Μαρία Στασινοπούλου και Nίκο Βατόπουλο και Θοδωρή Γκόνη, ο συγγραφέας Μάκης Τσίτας, ως εκπρόσωπος της Παιδικής Λογοτεχνίας, παρέδωσε τη σκυτάλη στον ομότιμο καθηγητή Γλωσσολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, ως εκπρόσωπο της Γλωσσολογίας-Λεξικογραφίας. Βιβλίο αναφοράς, το «Χρηστικό λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας» (Αθήνα 2014: Εθνικό Τυπογραφείο) του Χριστόφορου Χαραλαμπάκη, για το οποίο τιμήθηκε το 2015 από την Εταιρεία Συγγραφέων, με το Βραβείο Πολιτισμού Δαίδαλος για την εξαιρετική προσφορά του στα Ελληνικά Γράμματα.
Ρεπορτάζ: Δάφνη Σκαλιώνη
Στη Σκυταλοδρομία Λόγου, συγγραφείς επιλέγουν ο καθένας το αγαπημένο του βιβλίο από διαφορετική κατηγορία λόγου (Ποίηση, Ιστορία, Βιογραφία/ Απομνημονεύματα/ Ημερολόγιο, Μυθιστόρημα, Νουβέλα-Διήγημα, Επιστήμη, Θέατρο, Βιβλία για παιδιά και εφήβους, Φιλοσοφία, Κριτική-Δοκίμιο, κ.ά.). Στη συνέχεια καλούν τον συγγραφέα του βιβλίου αυτού σε έναν ανοικτό, δημόσιο διάλογο με τη συμμετοχή του κοινού, παραδίδοντάς του τη Σκυτάλη προκειμένου, στην επόμενη εκδήλωση, να επιλέξει και να παρουσιάσει τον επόμενο δημιουργό. Η δράση διαρκεί όλη τη χρονιά της διοργάνωσης. Συντονιστές-παρουσιαστές της εκάστοτε εκδήλωσης είναι εκπρόσωποι από το χώρο των Γραμμάτων και των Τεχνών, καλλιτέχνες, συγγραφείς, δημοσιογράφοι, πανεπιστημιακοί, κ.ά. Παράλληλα, στην εκδήλωση γίνονται αναγνώσεις ή και προβολές οπτικοακουστικού υλικού.
Τον συντονισμό της 7ης Σκυταλοδρομίας Λόγου, η οποία πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τις εκδόσεις Κόκκινη Κλωστή Δεμένη και Ψυχογιός, καθώς και με την Ακαδημία Αθηνών και το Εθνικό Τυπογραφείο, ανέλαβαν η Μαρία Παναγιωτοπούλου, υπεύθυνη επικοινωνίας και γραφείου τύπου του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου και ο Κώστας Καναβούρης, ποιητής-δημοσιογράφος.
Ο Μάκης Τσίτας, για την επιλογή του να δώσει τη σκυτάλη στον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, είπε: «Η σκυτάλη πάει στο χώρο της επιστήμης. Δεν δυσκολεύτηκα καθόλου στην επιλογή. Εκτιμώ τον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη βαθιά από χρόνια και θαυμάζω τη δουλειά του. Είναι γλωσσολόγος, καθηγητής πανεπιστημίου, χρόνια συνεργάτης της Ακαδημίας Αθηνών και το Λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας είναι ένα σπουδαίο έργο. Με πολλή χαρά λοιπόν του δίνω τη σκυτάλη!».
Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης σχολίασε σχετικά: «Όπως έχει πει ο λεξικογράφος Σάμιουελ Τζόνσον, υπάρχουν ταπεινοί, δύσμοιροι άνθρωποι που γράφουν λεξικά, αλλά κανείς δεν θα τους επαινέσει – ας είναι ευτυχείς αν αποφύγουν τον ψόγο. Αυτό δεν το έζησα, γιατί η Εταιρεία Συγγραφέων μου απένειμε παμψηφεί το βραβείο Δαίδαλος, ένα κορυφαίο βραβείο από κορυφαίους ανθρώπους του λόγου. Και είναι επιβεβαίωση να με προτείνει εδώ ο Μάκης Τσίτας. Οι λεξικογράφοι είμαστε αποτυχημένοι ποιητές. Θα ήμουν ευτυχής, αν κανείς διάβαζε κάθε μέρα ένα λήμμα από το λεξικό, γιατί το καθένα είναι σαν ένα ποίημα. Το λεξικό αυτό είναι ένα μωσαϊκό από 3 εκατομμύρια λέξεις. Το θαύμα της γλώσσας είναι μοναδικό. Η αγωνία του λόγου είναι η ομορφιά της δημιουργίας, αλλά και η αγωνία θανάτου που τη ζουν οι λογοτέχνες και οι δύσμοιροι λεξικογράφοι!»
Ο κ. Χαραλαμπάκης αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στην ανάγκη για ανθρώπινη επικοινωνία, που υπονομεύεται από το διαδίκτυο, το οποίο ενισχύει τη μοναξιά.
Στο video που ακολουθεί, ο συγγραφέας Μάκης Τσίτας μπαίνει στη θέση του αναγνώστη και μας αποκαλύπτει ποιο είναι το αγαπημένο του παιδικό βιβλίο.
«Η «συντηρητική» Ακαδημία έβγαλε το πιο μοντέρνο λεξικό», δήλωσε ο Μάκης Τσίτας για το έργο ζωής του Χριστόφορου Χαραλαμπάκη, το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών. Ένα έργο ζωής, όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος, με 75.000 λήμματα, 1.819 σελίδες που ζυγίζουν 3,5 κιλά, 5.000 νεολογισμούς και 10.000 ιδιωματικές φράσεις. «Ήθελα να περιγράψουμε τη γλώσσα, όχι να τη ρυθμίσουμε», σχολίασε σχετικά ο δημιουργός του λεξικού, συνεχίζοντας: «Η γλώσσα είναι ανεξάντλητη, ωκεανός ανεξερεύνητος, όσα λεξικά κι αν γραφτούν μπορούν μόνο να αποτυπώσουν ένα πολλοστημόριο των δυνατοτήτων που έχει η πλούσια και εκφραστική μας γλώσσα. Έχουμε περίπου 700.000 λέξεις στην κοινή νέα ελληνική. 10-20.000 λέξεις γνωρίζει ο πολύς ο κόσμος, ένας καλός φιλόλογος 40.000 λέξεις… Εγώ ο ίδιος επέλεξα μόλις μία από κάθε 10 λέξεις να μπουν στο λεξικό. Και δεν είναι μόνο οι λέξεις, αλλά και οι σημασίες που πρέπει να αναλογιστούμε… Ας πούμε η λέξη παπάς έχει 57 διαφορετικές σημασίες! Η λέξη “απάντηση” μπορεί να συνδυαστεί με 250 διαφορετικά επίθετα! Η ιστορία των λέξεων είναι η ιστορία των ανθρώπων«.
Στην έννοια της προφορικότητας, της οποίας είναι υπέρμαχος και ο κ. Χαραλαμπάκης και στη σημασία αφήγησης παραμυθιών στα παιδιά αναφέρθηκε σε ερώτησή της η Μαρία Παναγιωτοπούλου, με τον Μάκη Τσίτα να σχολιάζει πως ένα βιβλίο μπορεί να γίνει αντικείμενο σύνδεσης των παιδιών με τους γονείς τους.
Η μόδα του ηθικοδιδακτισμού και της πολιτικής ορθότητας στα παιδικά βιβλία, αλλά και η ενσυναίσθηση ήταν μερικά από τα θέματα που απασχόλησαν το πάνελ των ομιλητών. Ο κ. Χαραλαμπάκης αναφέρθηκε εκτενώς στο βιβλίο Ο αδέσποτος Κώστας του Μάκη Τσίτα, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι μάγεψε τον εγγονό του, ενώ σταχυολόγησε ορισμένα σπαρταριστά παραδείγματα από το κείμενο.
Την ανάγκη ουσιαστικής και συστηματικής μελέτης της γλώσσας της ποίησης και της λογοτεχνίας επεσήμανε ο κ. Χαραλαμπάκης: «Είχα ζητήσει από την Ακαδημία Αθηνών αν θέλει να μελετήσει την ομορφιά της γλώσσας, να γραφτεί ένα λεξικό της λογοτεχνίας, των λέξεων που χρησιμοποιούν οι πεζογράφοι μας και οι ποιητές μας. Για να φανεί ότι η γλώσσα διαμορφώνεται εν πολλοίς και από εκείνους. Ο Σεφέρης, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί τη λέξη άγαλμα με 15 διαφορετικές σημασίες!» Όσο για την παιδική λογοτεχνία, ο καθηγητής γλωσσολογίας την παρομοιάζει με μια θύρα από την οποία μπορούμε να μπούμε στην ψυχή του παιδιού και διαφωνεί απόλυτα με όσους τη θεωρούν δεύτερης διαλογής ή υποδεέστερη κατηγορία λογοτεχνίας. Τέλος, ο κ. Χαραλαμπάκης συνέδεσε με μαεστρία τη λεξικογραφία με την παιδική λογοτεχνία, αφηγούμενος μια ιστορία για την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων. «Η ιστορία των λέξεων είναι μια μαγεία που πρέπει να μπούμε στα μυστικά της», κατέληξε ο καθηγητής.
Τη Δευτέρα 14 Ιανουαρίου 2019 ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ως εκπρόσωπος της Γλωσσολογίας-Λεξικογραφίας, παραδίδει τη σκυτάλη στον Soloúp (Αντώνη Νικολόπουλο), σκιτσογράφο, δρ Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας (Πανεπιστήμιο Αιγαίου), με αφορμή το graphic novel Ο Συλλέκτης-Έξι διηγήματα για έναν κακό λύκο (Ίκαρος 2018) του Soloúp (Αντώνη Νικολόπουλου). Τη συζήτηση συντονίζουν οι Ελεονώρα Ορφανίδου, δημοσιογράφος και Γιώργος Γιανναράκος, δημοσιογράφος-σκηνοθέτης. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στο Δημαρχείο της Αθήνας, σε συνεργασία με την Ακαδημία Αθηνών-Εθνικό Τυπογραφείο και τις Εκδόσεις Ίκαρος.
Χριστόφορος Χαραλαμπάκης
Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης είναι Ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου και Επίτιμος διδάκτορας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Γεννήθηκε στην Κρήτη (Ανατολή – Ιεράπετρας) το 1948. Είναι πτυχιούχος (1971) της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στα Πανεπιστήμια της Κολωνίας και της Χαϊδελβέργης (1972-1976). Ανακηρύχθηκε διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Κολωνίας (1976).
Το ερευνητικό του έργο κινείται σε τρεις βασικούς άξονες: Την αρχαία και νέα ελληνική διαλεκτολογία και ηλεκτρονική λεξικογραφία, τη σχέση γλώσσας και λογοτεχνίας και τη γλώσσα της εκπαίδευσης, με έμφαση στην αξιοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της υψηλής τεχνολογίας.
Τα δημοσιεύματά του ανέρχονται σε 426. Από τα βιβλία του αξίζει να αναφερθούν: Νεοελληνικός λόγος: Μελέτες για τη γλώσσα, τη λογοτεχνία και το ύφος. Γλώσσα και εκπαίδευση: Θέματα διδασκαλίας της νεοελληνικής γλώσσας. Γλωσσαλγήματα: Έρευνες για την Ελληνική γλώσσα. Γλωσσική και λογοτεχνική κριτική. Κρητολογικά μελετήματα: Γλώσσα – Λογοτεχνία – Πολιτισμός.
Δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια Μünster της Γερμανίας (1989), Αθηνών (1990-1991), Κύπρου (1994, 1997, 2011), Θράκης (2001-2002), Γρανάδας (2006) και Frederick University, Cyprus (2010).
Το 2015 η Εταιρεία Συγγραφέων του απένειμε το Bραβείο Πολιτισμού Δαίδαλος για την εξαιρετική προσφορά του στα Ελληνικά Γράμματα με αφορμή την έκδοση του Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών (Αθήνα 2014: Εθνικό Τυπογραφείο). Ανήκε ή ανήκει στην εκδοτική Επιτροπή 16 ελληνικών και ξένων περιοδικών και είναι μέλος 17 επιστημονικών Εταιρειών.
info
8η Σκυταλοδρομία Λόγου – Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης παραδίδει τη σκυτάλη στον Soloup (κατά κόσμον Αντώνη Νικολόπουλο), σκιτσογράφο, δρ Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας (Πανεπιστήμιο Αιγαίου).
- 14 Ιανουαρίου 2019, 19:00
- Δημαρχείο της Αθήνας, στην Πλατεία Κοτζιά
Είσοδος για το κοινό ελεύθερη
**Το πρόγραμμα της διοργάνωσης Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου υλοποιείται χάρη στη στήριξη και των δωρητών: Μέγας δωρητής είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Χρυσοί δωρητές είναι το Ίδρυμα Ι. Λάτση και η εταιρία Core Α.Ε. Δωρητές είναι το Ίδρυμα Ωνάση, το Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ), το Ίδρυμα Α. Κ. Λασκαρίδη και ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου (ΟΣΔΕΛ). Πολύτιμοι υποστηρικτές είναι η Aegean Airlines, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών και η εταιρία Σταθερές Συγκοινωνίες (ΣΤΑΣΥ).
Φωτογραφίες: Γιώργος Φερμελετζής
